Μαρώνεια - Ξυλαγανή

Ιστορικά Στοιχεία
Η Μαρώνεια την εποχή του Ομήρου ήταν η πατρίδα του Μάρωνα, ιερέα του Απόλλωνα. Ο σημερινός οικισμός βρίσκεται σε πλαγιά του Ισμάρου και μεταφέρθηκε εκεί το 17ο αιώνα λόγω των πειρατικών επιδρομών. Μέχρι τότε, η Μαρώνεια ήταν παραθαλάσσια. Η θέση της Βυζαντινής Μαρώνειας βρίσκεται στο λιμάνι του Αγίου Χαραλάμπους, γνωστός και ως Παληόχωρα. Κατά την επανάσταση του 1821 οι Μαρωνίτες συμμετείχαν στους αγώνες, όπως ο πρωτεργάτης Παναγιώτης Μηχανίδης και ο φιλικός Γεώργιος Γεβίδης. από τα οποία ξεχωρίζουν τα αρχοντικά του Ταβανιώτη, του Χατζηαλέξη, του Πανδρευμένου, του Καράβα. Ωραίο δείγμα από τα λαμπερά χρόνια είναι το σχολείο του 1908, δωρεά των αδελφών Φατσέα, οι οποίοι ήταν εύποροι Μαρωνίτες που ζούσαν στην Αίγυπτο. Στο σχολείο -όπως και σε όλο το χωριό- χρησιμοποιήθηκε οικοδομικό υλικό από την αρχαία πόλη. Αξίζει να σημειωθεί πως τα μάρμαρα που εντοιχίστηκαν στο σχολείο προέρχονταν από το θέατρο της αρχαίας Μαρώνειας.

Η Αρχαία Μαρώνεια
Η αρχαία Μαρώνεια ήταν μια από τις τρεις σημαντικότερες πόλεις της Θράκης (οι άλλες δύο ήταν τα Άβδηρα και η Αίνος). Πρώτοι οι Κίκονες εγκαταστάθηκαν εδώ πριν από το 800 π.Χ. Οι πρώτοι Έλληνες που κατοίκησαν τη Μαρώνεια ήταν άποικοι από τη Χίο, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εδώ τον 7ο αιώνα ζώντας ειρηνικά με τους Κίκονες. Η πόλη άκμασε πολύ ως εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο. Πλούτισε ιδιαίτερα από το εμπόριο με τη Ροδόπη, ενώ είχε και πολύ υγιεινό κλίμα. Λέγεται δε πως στη δεύτερη Αθηναϊκή συμμαχία τα πληρώματα των αθηναϊκών πλοίων έρχονταν εδώ να δουλέψουν γιατί πληρώνονταν καλύτερα. Από τα κοιτάσματα αργύρου που υπήρχαν κόπηκαν περίφημα νομίσματα, κάποια εκ των οποίων βρέθηκαν στα Βαλκάνια, την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία.
Η Μαρώνεια είχε δημοκρατικό πολίτευμα και άκμασε έως τα χρόνια των Ρωμαίων. Η πόλη μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση κατά τη μεσαιωνική περίοδο για προστασία από τους πειρατές. Η ακμή και το μέγεθος της αρχαίας πόλης φαίνονται πεντακάθαρα στα σημερινά της ερείπια, τα οποία μόνο με τα πόδια μπορείτε να τα δείτε όλα.

Το αρχαίο Θέατρο
Κατασκευάστηκε πιθανότατα στα Ελληνιστικά χρόνια και χρησιμοποιήθηκε ές τα τέλη του 6ου - 7ου αιώνα. Στην πρώτη σειρά βρίσκονταν μαρμάρινοι θρόνοι, όπου βρέθηκαν χαραγμένες επιγραφές με τίτλους και ονόματα αρχόντων. Τη ρωμαϊκή εποχή χρησιμοποιήθηκε ως αρένα για θηριομαχίες γι’ αυτό υπήρχαν προστατευτικά στηθαία στη σκηνή. Το θέατρο χωρούσε 2.500 θεατές και υπήρχαν 10 σειρές κερκίδων, κάτω από τις οποίες βρέθηκε ο κτιστός αγωγός που έστελνε τα νερά του βουνού στη θάλασσα. Το θέατρο έχει εξαιρετική ακουστική: εξάλλου η θέση που βρίσκεται χτισμένο λέγεται ακόμη και σήμερα Καμπάνα. Το καλοκαίρι του 2009 ολοκληρώθηκαν τα έργα αποκατάστασης και δόθηκαν οι πρώτες παραστάσεις έπειτα από χιλιάδες χρόνια σιωπής.

Ο Άγιος Χαράλαμπος
Είναι το λιμανάκι της Μαρώ¬νειας και δίπλα στον μόλο απλώνεται μια ακτή με πολύ ιδιόμορφα εντυπωσιακά κόκκινα βράχια. Εδώ βρισκόταν το αρχαίο λιμάνι της Μαρώ¬νειας , μέσα στο σημερινό σύγχρονο λιμάνι.

Διαδρομή Μαρώνεια – Ζώνη
Είναι μια από τις ωραιότερες εκτός δρόμου διαδρομές της Θράκης. Ξεκινάει από τη Μαρώνεια και κατηφορίζει στον παραλιακό οικισμό του Αγίου Χαραλάμπους. Στη διάρκεια της διαδρομής  υπάρχουν  διάσπαρτες αρχαιότητες μέσα στους ελαιώνες: ψηφιδωτά, πρόπυλα, κολόνες, βάσεις κιόνων, πεσσοί, βυζαντινά φρούρια.
Μια σηματοδοτημένη παράκαμψη οδηγεί στην ακτή της Σύναξης όπου μέσα στα αγριόχορτα και τους ελαιώνες βρίσκονται τα σπασμένα μάρμαρα μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που αργότερα έγινε μοναστήρι και υπήρξε έως τον 13ο αιώνα. Ο δρόμος στη συνέχεια οδηγεί πάνω από απότομες βραχώδεις ακτές, οι οποίες σχηματίστηκαν από παλιό σεισμικό ρήγμα (είναι το μοναδικό ανάλογο τοπίο με βράχια και γκρεμούς σε όλη τη θρακιώτικη ακτογραμμή, η οποία είναι δεκάδες χιλιόμετρα ευθύγραμμης παραλίας). Από ψηλά ξεπροβάλλουν ερημικοί όρμοι με σμαραγδένια νερά και γρανιτένια θαλασσοφαγωμένα μονόλιθα ορθώνονται στις άγριες ακτές. Κάποια στιγμή στη διάρκεια της διαδρομής τα βράχια τελειώνουν και δίνουν τη θέση τους σε πεδινές εκτάσεις και στον ασφαλτόδρομο, ο οποίος οδηγεί στον αρχαιολογικό χώρο της Ζώνης.
Η Αρχαία Ζώνη (βρίσκεται μέσα στα διοικητικά όρια του Έβρου)
Είναι μια από τις έξι πόλεις της Σαμοθρακικής Περαίας, τις οποίες έκτισαν Σαμοθρακίτες στη Θράκη ακριβώς απέναντι από το νησί τους. Οι άλλες πέντε ήταν οι Σάλη, Ζώνη, Δρυς, Τέμπυρα, Χαράκωμα (ο Ηρόδοτος τις αναφέρει ως «Σαμοθρηικά τείχεα»). Η αρχαία πόλη που ανασκάφηκε αρχικά φάνηκε να είναι η Μεσημβρία, όμως νεότερα στοιχεία υποστηρίζουν ότι είναι η Ζώνη. Η πόλη ήταν ακμαία και πλούσια με ωραία σπίτια και δρόμους και γερά τείχη. Οι Σαμοθρακίτες οικιστές αρχικά τροφοδοτούσαν το νησί με αγροτικά προϊόντα μετά όμως πλούτισαν ως έμποροι και αγρότες. Μερικά πολύ ωραία σπίτια ανασκάφτηκαν στα βόρεια της πόλης, από τα οποία ξεχωρίζει η οικία το δάπεδο της οποίας στηριζόταν σε ανάποδα στημένους οξυπύθμενους αμφορείς για να μην περνάει μέσα στο σπίτι η υγρασία.

Σπήλαιο του Κύκλωπα Πολύφημου (μη επισκέψιμο)
Βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα πριν τη Μαρώνεια, μετά τον οικισμό των Προσκυνητών, δύο χιλιόμετρα βόρεια. Υπάρχει σχετική σήμανση.
Το σπήλαιο έχει μήκος 350μ περίπου και πλάτος 15-20μ προστατεύεται ως αρχαιολογικός χώρος. Είναι κλειστό για το ευρύ κοινό και μόνο σε επιστημονικές ομάδες επιτρέπεται η είσοδος για έρευνα. Μέσα στο σπήλαιο υπάρχουν σταλακτικές και σταλαγμιτικές μορφές και σπάνια πανίδα. Μέσα στο σπήλαιο ενδημούν 10 από τα 300 είδη νυχτερίδων που υπάρχουν στην Ευρώπη. Αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρεις στο φως κεραμικά αντικείμενα που δείχνουν ότι το σπήλαιο κατοικήθηκε την Νεολιθική περίοδο. Τα πλούσια σε φώσφορο περιττώματα των νυχτερίδων γκουάνο ήταν αντικείμενο εμπορικής συναλλαγής προπολεμικά από τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Σύμφωνα με τον μύθο ο Οδυσσέας μαζί με τους συντρόφους του είχαν εγκλωβιστεί στο σπήλαιο αυτό από τον Κύκλωπα φτάνοντας στα παράλια της Μαρώνειας. Χρησιμοποιώντας Μαρωνίτικο οίνο κατάφεραν να μεθύσουν το Κύκλωπα και δραπέτευσαν.

Αξιοθέατα
•    Το Αρχαίο θέατρο της Μαρώνειας, και γενικότερα τον αρχαιολογικό χώρο
•    Τον οικισμό της Μαρώνειας
•    Τους γεωλογικούς σχηματισμούς της Αρχαίας Ισμάρας και της Σύναξης, ανατολικά του Αρχαίου Θεάτρου.
•    Η παραλία της Μαρμαρίτσας
•    Ο Αρχαιολογικός χώρος της Μεσημβρίας - Ζώνης
•    Το μνημειακό πρόπυλο στον Άγιο Χαράλαμπο
•    Το ψηφιδωτό δάπεδο αίθουσας συμποσίων σπιτιού 3ου αιώνα π.Χ στο λιμάνι του Αγίου Χαραλάμπους.
•    Το βυζαντινό πύργο πάνω από το σημερινό λιμάνι